«Ես խոսել եմ ԿԳԲ-ից»
Շվեդիայում բնակվող գրող Վահե Ավետյանի մասնակցությունը Լեռնային Ղարաբաղի հարցով' Բեռլինում հրավիրված կոնֆերանսին Հայաստանում միանշանակ չընդունվեց:
Մայիսի կեսերին Բեռլինի Համբուրգի ներկայացուցչության շենքում «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը. կարգավորման փորձառություններ եւ խնդիրներ. գերմանական եւ կովկասյան տեսանկյունից» խորագրով մեկօրյա կոնֆերանս էին կազմակերպել Բեռլինի Ազատ համալսարանի Կասպյան տարածաշրջանային ուսումնական կենտրոնը եւ Հումբոլդտ համալսարանի պատմության ինստիտուտի Ադրբեջանի պատմության ամբիոնը:
«Ա1+»-ի էլեկտրոնային փոստով մի քանի հարց էր ուղղել Վահե Ավետյանին: Հարցազրույցը ներկայացնում ենք ստորեւ.
Ինչո՞ւ որոշեցիք մասնակցել Բեռլինյան կոնֆերանսին:
Ֆորմալ հրավիրողը պատմաբան դոկտոր Եվա Մարի Ռաուսն էր: Սակայն սա վաղուց որոշված նախագիծ էր: Երկու տարի առաջ մի խումբ ադրբեջանցի, վրացի, աբխազ, օս, հայ ու մնացյալ կովկասցի գործընկերներով (գրողներ, լրագրողներ, իրավապաշտպաններ, քաղաքագետներ, պատմաբաններ և այլն) հռչակեցինք Կովկասի սիմվոլիկ միություն Թբիլիսիում: Դրանից հետո տրամաբանական շարունակություն որպես առաջացավ Թեքալի գյուղը Կովկասի խաղաղարար նախաձեռնությունների կենտրոն դարձնելու ծրագիրը, ինչը և ներկայացրեցի բեռլինյան կոնֆերանսում, որտեղ հավաքվել էին տասնյակից ավել դոկտոր' մասնագիտացած այս կամ այն կերպ Կովկասի հարցերում, Բունդեսթագի և ԵՄ-ի տասնյակից ավել պատգամավոր, մեկ տասնյակից ավել դիվանագետ ու Գերմանիայի կառավարության անդամներ, որպեսզի կարծիք հայտնեն Գերմանիայի կառավարությանը Կովկասում իրականացվելիք նոր քաղաքականության ձևավորման վերաբերյալ:
Կոնֆերանսին ներկա էր մոտ 100 մարդ: Կային հայ և ադրբեջանցի լրագրողներ, ուսանողներ: Ներկա էին նաև Գերմանիայում Ադրբեջանի դեսպանն ու Արցախի ներկայացուցիչը:
Ինչի՞ վերաբերյալ էր Ձեր ելույթը:
Թբիլիսիի կոնֆերանսի հիմնական նյութերից մեկը լուստրացիան էր, սովետական մինչ օրս չբացահայտված լրտեսական ցանցի գաղտնազերծումը Կովկասում ու դրանում ներգրավվածներին քաղաքական-հասարակական և անգամ խոշոր տնտեսական ոլորտներից դուրս մղելու անհրաժեշտությունը: Երկու տարի պետք եղավ գերմանացի մեր գործընկերներին կազմակերպելու համար միջոցառում' նման ներկայացոււցչությամբ:
Այդ հասարակությանն էլ հենց ներկայացրեցի տեսակետս ԿԳԲ-ի կովկասյան բոլոր հանրապետություններում տակավին ներկայության վերաբերյալ, և ունեցած կործանարար դերի մասին: Խնդրեցի պատգամավորներին ներկայացնել խնդիրը Բունդեսթագում և Եվրոպայի խորհրդարանում: Թեքալիի ծրագիրը ներկայացրեցի որպես քաղաքացիական դիվանագիտության օրինակ: Գերմանացիները պատահաբար չէին ընտրված: Ով, եթե ոչ նրանք գիտեն' ինչ ասել է ՇՏԱԶԻ:
Բեռլինի կոնֆերանսից մի քանի օր հետո տարածված լուրն այն մասին, որ ԵՄ-ը հորդորում է Վրաստանին ստանձնել միջնորդի դեր Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, և որ այդ երկրի խորհրդարանը սկսում է ԿԳԲ-ի գաղտնազերծման մասին քննարկումներ, կարող եք կապել երկու տարի առաջվա Թբիլիսիի և երեք շաբաթ առաջ տեղի ունեցած Բեռլինի կոնֆերանսների հետ:
Չէ՞իք կարծում, որ Ձեր մասնակցությունն արդեն միանշանակ չի ընդունվի Հայաստանում:
Նախ միանշանակ չպետք է ընդունվի, որովհետև հավաքական մտածելակերպով նախիր չենք, անհատականությունների հավաք ենք, որպես այդպիսին կարող ենք, և պետք է բազմակարծիք լինենք: Բայց այդ պատճառով չէ իրականում բարձրացված աղմուկն ու զրպարտությունը: Կոնֆերանսում խոսել եմ ԿԳԲ-ից ու քաղաքացիական, ժողովրդական դիվանագիտությունից, իսկ հաջորդ օրը, ուսանողների համար դասախոսության ընթացքում, հայերի ազգային ազատագրական շարժումից, ԱՄԿ-ից, ԱԻՄ-ից ու մեծարգո պարոն Պարույր Հայրիկյանից: Թաբուների թաբուն եմ խախտել, խոսելով լայն ներկայացչությամբ պատասխանատուների հետ, հասարակավ: Իհարկե, պետք է խառնվեն իրար չեկիստներն ու նրանց ածանցյալ հասարակական կազմակերպված կարծիքն ու մեդիան: Կզարմանայի, եթե այդպես չլիներ: Հակագրոհ կազմակերպելիս լրտեսական այդ ցանցը մեզանում այնքան է խելքը կորցնում, որ չեն էլ նկատում, որ մայիսի 10-ին գրում, հրապարակում, տարածում են մայիսի 12-ի նորություններ: Ես նման բան չեմ լսել կյանքում, չեմ տեսել մեկին, որ լսել է, որ որևէ երկրում, որևէ թերթ գրի թե ինչ է խոսելու ինչ-որ մեկը երկու օր հետո:
Ճի՞շտ է մամուլի այն հրապարակումը, թե Ձեզ ադրբեջանցիներն առաջարկել են խոսել Խոջալուի դեպքերի մասին:
Ոչ, ճիշտ չէ: Ինչպես նշեցի' Բեռլինում հայտնվելը սեփական ծրագիրս էր, որը մտահաղացել ու մշակել էինք Թբիլիսիում: Հենց այնտեղ է որոշվել, թե ինչ է խոսվելու, ինչ է ասվելու, ում է ասվելու:
Ադրբեջանցիներ ասելով' պետք է նկատի ունենալ երևի բեռլինաբնակ գրականագետ դոկտոր պրոֆեսոր Ռասիմ Միրզաևին, որը թարգմանել է պատմվածքս գերմաներեն և ադրբեջաներեն, որովհետև նա միակ ադրբեջանցին է, որի հետ խոսել ու հանդիպել եմ: Նա թբիլիսյան կոնֆերանսի մասնակիցներից ու կազմակերպիչներից մեկն է, մեր հետ միասին մշակել է խնդրո առարկա բեռլինյան կոնֆերանսը:
Նա ինձ չի խնդրել խոսել ցեղասպանությունից, կամ Խոջալուից: Կոնֆերանսի թեման բացարձակ ուրիշ էր, ինչպես նաև դասախոսությանը:
Դասախոսությանը նպատակային ներկա մի քանի հայ, ոչ թե ադրբեջանցի երիտասարդ խնդրեցին ինձ խոսել ցեղասպանությունից ու Խոջալուից:
Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման վերաբերյալ իմ կարծիքը հայտնի է վաղուց:
Դեմ եմ միջազգային ճանաչմանը, որովհետև ապացուցված եմ համարում այն, որ հարցը չարաշահվում է այս կամ այն երկրի սեփական շահերը Թուրքիայի հետ կարգավորելու բիզնեսում որպես խաղաթուղթ: Ասածս չի նշանակում, որ մերժում եմ ցեղասպանությունը, ուշադիր եղեք' խնդրում եմ: Ցեղասպանության փաստը ապացուցված է համարում միջազգային ակադեմիական մի հոծ հանրություն, այդ թվում բազում թուրք գիտնականներ: Խոսում եմ միջազգային ճանաչումից:
Հայերս դրանից ոչինչ չենք շահում, անգամ վնասվում ենք' ըստ իս: Վերջին հաշվով մեզ պետք է, որ Թուրքիան ճանաչի ցեղասպանությունը: Կարծում եմ, որ ուղիղ բանակցությունները մեզ ավելի բան կտան, քան միջազգային ճնշումը Թուրքիայի վրա, որին ի պատասխան նրանց ցասումը ուղվում է մեր դեմ ամեն անգամ, երբ հերթական ճանաչումն է տեղի ունենում:
Խոջալուի վերաբերյալ հարցին պատասխանեցի, որ ներողություն եմ խնդրել պատերազմի պատճառով տառապած ադրբեջանցիներից 5 տարի առաջ բաց նամակով: Այն նույնպես հրապարակվել է բազում թերթերում, մինչ օրս հասու է ընթերցողին:
Ասացի, որ բարեկիրթ վարվեցողության տարրական կանոն է ներողություն խնդրելն ու ցավակցություն հայտնելը, երբ որոշել ես խոսել մի հարևանի հետ, որի հետ հակամարտությունում զոհվել է բազում ազգական երկու կողմից : Ասացի, որ հուսով եմ, որ ի հայտ կգա այն ադրբեջանցի գրողը, որը ներողություն կխնդրի հայերից նույն բանի համար:
Փոխադարձ ներողությունները դիվանագիտություն էլ չեն, հասարակ, մարդկային նորմալ վարվեցողության կանոն են, օժտված նաև դիվանագիտական դաշտ հարթելու ունակությամբ:
Մեր բոլոր ժամանակների դիվանագետները երախտագիտությամբ կնդունեն (և ընդունում են' կարծում եմ) սեփական ժողովրդի ներդրումն իրենց աշխատանքում: Այդ հատկապես հիմա է կարևոր, որովհետև խաղաղությունը հրամայական է: Այդ հասկանում են իշխանություններն էլ, ընդդիմությունն էլ, շարքային քաղաքացիներն էլ:
Ընդհանրապես, արժե արդյո՞ք մասնակցել նման հավաքներին, երբ պարզ է, որ հավաքը հրավիրած ադրբեջանցիները հրավիրելու են ելույթ ունենալ ադրբեջանամետ եվրոպացի գործիչներին եւ լուսաբանումներն էլ լինելու են նույն ոգով:
Բոլորովին պարզ չէ այնպես, ինչպես կարծում եք: Հավաքվածները բարձրագույն մասնագիտական վարպետության ոլորտից էին անխտիր, կովկասյան այս կամ այն հարցով միջազգայնորեն ճանաչված էքսպերտ կամ պատասխանատու: Այդ տեսակը մարդու աչքի է ընկնում ակադեմիական ինտեգրիտետով ու ճշգրտությամբ: Ելույթները բացառապես ակադեմիական էին, ըստ իս' ճշգրիտ և անկողմնակալ:
Կողմնակալ ճիչեր լսվեցին միայն դահլիճում նստած մի քանի հայ և ադրբեջանցի տաքարյուն էնտուզիաստներից, բայց գերմանացիք կայացած ազգ են, կազմակերպված լռությամբ կովկասյան անդաստիարակությունը մարելու արդյունավետ ունակությամբ: Այդպես էլ վարվեցին:
