«Մենք ՀՀ-ն կործանելու պայմաններ ենք ստեղծում»

Աջակցիր «Ա1+»-ին

«Այսօրվա մեր անհաջողությունների ամենաառաջնային պատճառն այն է, որ մենք այդպես էլ չգիտակցեցինք 1991թ. ձեռք բերած անկախության գինը: Մենք չհասկացանք, թե ինչ է ազատ ապրել, ազատ մտածել, ազատ ստեղծագործել: Դա վերաբերում է նաեւ 1991թ. կառավարությանը: Եթե մենք ճիշտ գնահատենք մեր անկախությունը` Ռոբերտ Քոչարյաններն ու Սերժ Սարգսյաններն իշխանության չեն գա»,- համոզված է տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը: «Ա1+» -ի հետ զրույցում պարոն Խաչատրյանը խոսելով առաջիկայում մեր տնտեսության մեջ սպասվող զարգացումների մասին` վստահեցրեց, որ ՀՀ-ում թանկացումներ չեն սպասվում, փոխարենը կնվազի բոլոր ապրանքների սպառումը` փողի բացակայության պատճառով:

- Ապրանքների սպառման ծավալի փոքրացում, եկամուտների նվազում է սպասվում բոլոր ոլորտներում: Օրինակ, «Արմենտելը», «Վիվասելը» արդեն ասում են, որ իրենց հաճախորդների թիվը պակասել է, բազմաթիվ բանկերում լուրջ խնդիր է դարձել վարկեր վերադարձնելը: Այսօր բիզնես չունենք, տնտեսական ճգնաժամի արդյունքում մեր եկամուտները չեն ավելանում եւ այս վիճակը, ցավոք, շարունակվելու է: Արդյունքում մեր տնտեսությունը փոքրանում է: Ես ցավով եմ ասում, որ մենք ՀՀ կործանելու պայմաններ ենք ստեղծում. ես սա ասում եմ, ոչ ընդդիմադիր կեցվածք ունեցող մարդ: Իմ ասածներն ավելի ցայտուն կերեւան հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին:

- Մեր իշխանությունները հնարավորություն ունե՞ին խուսափել, մեղմել համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետեւանքները ՀՀ-ում:

- Դրանից խուսափել հնարավոր չէր, դա փաստ է: Ի վեջո, գլոբալիզացված տնտեսություն է: Չի կարող աշխարհում մի պրոցես տեղի ունենա, որը ազդեցություն չունենա այլ երկրի տնտեսության վրա: Օրինակ, նավթի գների փոփոխություններն անմիջապես ազդեցություն են ունենում բոլոր երկրների տնտեսությունների վրա` անկախ նրանցի այդ երկրները նավթ ներկրող են, թե արտահանող: Այլ խնդիր է, որ ՀՀ-ի վրա համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի ազդեցությունն այլ չափերի կարող էր լիներ: Իրականում, ՀՀ-ի այսօրվա սոցիալական, տնտեսական վիճակն ավելի շատ կախված է ոչ թե համաշխարհային տնտեսական, այլ մեր ներքին տնտեսական վիճակից: Այն երկիրը, որը կառուցում էր Ռոբերտ Քոչարյանը եւ Սերժ Սարգսյանը, նրանց ավելացրած նաեւ Տիգրան Սարգսյանի գաղափարներն եւ մտքերը, հնարվոր չէր երկար կայուն պահել` ապահովելով երկնիշ տնտեսական «աճ»:
Մեր երկրի տնտեսական քաղաքականությունն ուղղված է եղել ոչ թե ամբողջ հասարակությանը, այլեւ` մի խումբ մարդկանց բարեկեցության բարձրացմանը:

- Դուք անընդհատ քննադատում եք Քոչարյանին եւ Սերժ Սարգսյանին համարում նրա քաղաքականության շարունակողը: Քոչարյանի օրոք, գոնե տնտեսական ոլորտում որեւէ դրական քայլ տեղի չի՞ ունեցել:

- Ոչ: Մենք կարող ենք ասել ինչ-որ ճանապարհ է կառուցվել, շինարարություն է կատարվել, սակայն դա չի եղել ինստիտուցիոնալ առաջընթաց: Քոչարյանի նպատակն այն էր, որ ամբողջ տնտեսությունը շատ կարժ ժամանակում մսխվի եւ մտնի իր գրպանը, եւ այդպես էլ եղավ: Իրականում այսօր մենք պետք է ունենայինք մի երկիր, որտեղ չպետք է լինեին միլիարդատերեր: Մենք պետք է ունենայինք փոքր թվով հարուստներ, լիներ մեծ միջին խավ եւ անապահովների փոքր խավ:

- Մեր երկրի օլիգարխներից մեկը «Ա1+»-ին մի առիթով ասաց. «Ես 100 տոկոսանոց տղա եմ: էս իշխանություններն էլ կգնան, կգան ուրիշները, իսկ ես միշտ կմնամ»: Մեր օլիգարխներն իսկապե՞ս այդքան ապահով են զգում իրենց, նրանց համար միեւնո՞ւյն է, թե ով է իշխանության:

- Ես շատ կուզենայի, որ դա իսկապես այդպես լիներ: Երկրի անվտանգության կարեւոր երաշխիքներից մեկը` սեփականության իրավունքի ապահովությունն է: Այն մարդը, որն ասում է, որ ինքը «100 տոկոսանոց է», նա շատ վտանգավոր հայտարարություն է անում հենց իր համար: Այս համակարգում որեւէ մեկն իրեն չի կարող անվտանգ զգալ, անվտանգ ապրել, գոյատեւել եւ իր բիզնեսը զարգացնել: Դա հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե այդպես է ցանկանում իշխանությունը:

- Ժողովրդի մեջ անընդհատ լուրեր են պտտվում, թե այսինչ օլիգարխի ունեցվածքի այս կամ այն մասը կամ այն ամբողջությամբ պատկանում է Ռոբերտ Քոչարյանին, Սերժ Սարգսյանին կամ մեկ այլ պաշտանյաի: Որքա՞նով են այդ լուրերը հիմնավոր:

- Այդ լուրերը հիմնավոր են: Յուրաքանչյուր օլիգարխի ունեցվածքի ուսումնասիրության դեպքում` կգտնենք ՀՀ նախագահի նստավայր տանող հետքեր` Ռոբերտ Քոչարյան կամ Սերժ Սարգսյան: Այսօր Տիգրան Սարգսյանն էլ է շարունակում Քոչարյանի քաղաքականությունը: Օրինակ, «Պարզեցված հարկի մասին» օրենքով Տիգրան Սարգսյանը մի խումբ մարդկանց զրկեց փոքր եւ միջին բիզնեսով զբաղվելու հնարավորությունից:

- Տիգրան Սարգսյանն այսօր բացի իր հիմնական լիազորություններից նաեւ բոլորին սովորեցնում է համակարգչից օգտվել, աշխատել, նույնիսկ երազել:

- Գիտեք ինչ, երեւի Տիգրան Սարգսյանն իր տարիքում նոր բաներ է հայտնաբերել իր համար, նոր զգացողություններ ունի: Բայց մարդիկ այդ տարիքում վաղուց ապրել են այդ զգացողությունները: Շատ մարդկանց համար դա արդեն անցած էտապ է, իսկ ինքը նոր է հասկացել, որ իր կյանքում ամենակարեւոր բանը համակարգչի մոտ նստելն է: Ես կարծում եմ, որ այսօր կյանքում ամենակարեւոր բանը ազնիվ լինելն է: Ընդհանրապես, մեր երկրում տարօրինակ բաներ են կատարվում: Տիգրան Սարգսյանը վերջերս հայտարարեց, որ նավթի գների բարձրացումը դրական կազդի Հայաստանի տնտեսության վրա, որովհետեւ նավթի գներից ՌԴ-ն կստանա լրացուցիչ եկամուտներ եւ հնարավորություն կտա դրսում գտնվող մեր համաքաղաքացիներին գումարներ վաստակել եւ ուղարկել Հայաստան: Սա ոչ երկրի վարչապետի խոսք է, ոչ տնտեսագետի եւ ոչ էլ սովորական քաղաքացու խոսքը: Եթե վարչապետ կոչեցյալը այսքան «եթե»-ներով է խոսում, դա նշանակում է, որ այս երկրի դուռը պետք է փակել, կամ էլ իրեն փակել ու գնալ: Ըստ Տիգրան Սարգսյանի` մենք պետք է ոչինչ չանենք եւ նստենք սպասենք, որ նավթի գները բարձրանան:

- Դուք քննադատում ենք Տիգրան Սարգսյանին, սակայն նա նույնիսկ արձակուրդի չի գնացել եւ ամբողջ կառավարությանն արգելել է ամռան ընթացքում բացակայել Հայաստանից: Չե՞ք գնահատում այս քայլը:

- Ես կցանկանայի, որ Տիգրան Սարգսյանը գնար արձակուրդ, եւ գնար Հայաստանից դուրս, ժամանակ գտներ մտածելու, սթափվելու համար: Եթե նա արձակուրդում լիներ, ամրագոտներ կիրառելու մասին այդ հիմար որոշումը չէր ընդունվի: Ընդհանրապես, որքան այսօր կառավարության անդամները չզբաղվեն մեր տնտեսությամբ, այնքան մեր տնտեսությունը ճիշտ հունով կզարգանա:

- Դուք դե՞մ եք, որ մեր երկրում, ինչպես Տիգրան Սարգսյանն է ասում, «լոպազությունը» մի կողմ դնեն եւ ամրագոտիներ օգտագործեն:

- Ես դեմ չեմ ամրագոտիների կիրառմանը, սակայն այդ մասին կառավարության մակարդակի որոշում չպետք է ընդունվեր: Դա պետք է մեր առօրյաում սովորություն դառնա: Մեր հասարակության մեջ մի քանի հայտնի մարդիկ պետք է օրինակ ծառայեն: Տիգրան Սարգսյանը հրովարտակներով ոչ մի բանի չի հասնի: ՌԴ-ն քանի տարի է պայքարում է խմելու դեմ, սակայն ռուսական սեղանից ոգելից խմիչքն այդպես էլ չպակասեց:

-Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի մասին կանխատեսումներ անողները, հատկապես ՌԴ-ում, տարեսկզբին ասում էին, որ ճգնաժամը կազդի գործարարների, մեծահարուստների վրա, իսկ շարքային քաղաքացին այն կարող է նույնիսկ չզգալ էլ: Վերջերս հայտնի «ֆիրդուսի» տոնավաճռի մանրածախ առեւտրով զբաղվողները «Ա1+»-ին դժգոհեցին, որ տնտեսական ճգնաժամը նաեւ իրենց է հասել: Սա ի՞նչի մասին է խոսում:

- ՌԴ-ում գործազրկությունը վերջերս է սկսվել: ՌԴ-ն եւ ՀՀ-ն գտնվում են տարբեր վիճակներում: ՀՀ-ում խնդիրն այն է, որ մենք երբեք ներքին տնտեսություն չենք ունեցել: Մեր երկրի տնտեսությունը կախված է ՌԴ-ից եւ ԱՄՆ-ից ստացվող տրանսֆերներից, 90 տոկոսով ՌԴ-ից ստացվող: Հենց այդ տրանսֆերները պակասում են` պակասում են նաեւ ապրանքների սպառումը: Այսօր արդեն «Ֆրիդուսի» առեւտրականներն են զգում ճգնաժամը, քանի որ բանը հասել է նրան, որ դպրոցական տարվա նախաշեմին մարդիկ գումար չունեն տետր ու գրիչ գնելու համար:

- Վերջերս ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը «Ա1+»-ին ներկայացրեց իր ուսումնասիրության արդյունքները, համաձայն որի` ՀՀ-ի հատկապես գյուղական շրջանների բնակչության 70 տոկոսը ցանկանում է մշտապես հեռանալ Հայաստանից: Այս ցուցանիշը ինչպե՞ս եք գնահատում:

- Դա նշանակում է, որ այս իշխանությունները որեւէ կապ չունեն այս ժողովրդի հետ: Մարդիկ Հայաստանից հեռանում են առաջին հերթին արդարության բացակայության պատճառով:

- Աշխատանքի բացակայությունը չի ՞ դրդում մարդկանց հեռանալ:

- Իհարկե, նաեւ գործազրկությունն է նպաստում արտագաղթին: Մեր աշխատունակ բնակչություն 40 տոկոսը գործազուրկ է, սակայն արտագաղթի հիմնական պատճառը կրկնում եմ` երկրում արդարության բացակայությունն է: Իշխանությունները փորձ էլ չեն անում ցույց տալու համար, որ իրենք մտածում են քաղաքացու համար:

- Չե՞ք կարծում, որ ընդդիմությունն էլ ունի իր մեղքի բաժինն արտագաղթի համար, քանի որ չկարողացավ արձանագրել իր հաղթանակը, եւ ժողովրդի գոնե մի հատվածը հիասթափություն ապրեց: Տիկին Խառատյանի ուսումնասիրությունները նաեւ ցույց են տվել, որ ընտրություններից, մարտի 1-ից հետո արտագաղթողների հոսքը մեծացել է:

- Այո, նման խնդիր կա: Եթե մենք դիտարկենք 1991թ. մինչ օրս երկրից տեղի ունցած արտահոսքի տեմպերը, կտեսնենք, որ 1999թ. լուսավոր կետ է: 1999թ. երկրից հեռացողների թիվն ավելի պակաս է, քան վերադարձողներինը: Պատճառն այն է, որ մարդիկ վերադարձել էին` հավատալով Կարեն Դեմիրճյանին եւ Վազգեն Սարգսյանին, իսկ 1999թ. հոկտեմբերի 27-ից հետո` արտահոսքը կտրուկ մեծացել Է: Արտահոսքը կտրուկ մեծացել է նաեւ 2008թ մարտի 1-ից հետո: Երբ մարդիկ տեսան, թե ինչ ձեւով են այս իշխանությունները լուծում իրենց խնդիրները, հասկացան, որ անելիք չունեն այս երկրում, որ այստեղ ապրելն անհնար է: Այսօր մեկ այլ վատ երեւույթ էլ է կատարվում` նրանք ովքեր չեն կարողանում գնալ, ժամանակի ընթացքում կորցնում են իրենց սկզբունքները, արժանապատվությունը: Այսօրվա մեր անհաջողությունների ամենաառաջնային պատճառն այն է, որ մենք այդպես էլ չգիտակցեցինք 1991թ. ձեռք բերած անկախության գինը: Մենք չհասկացանք, թե ինչ է ազատ ապրել, ազատ մտածել: Դա վերաբերում է նաեւ 1991թ. կառավարությանը: Եթե մենք ճիշտ գնահատենք մեր անկախությունը` ռոբերտ քոչարյաններն ու սերժ սարգսյաններն իշխանության չեն գա:

- Մենք ունենք այն ինչ ունենք: Այսօր ՀՀ-ում իմաստ ունի՞ ընտրության գնալ:

- Այսօրվա համակարգի պայմաններում իմաստ չունի: Պետք է գնալ ընտրության քաղաքական իրավիճակի փոփոխության դեպքում, երբ մենք կհամոզվենք, որ ընտրություններում կանխորոշողը ոչ թե վարչական մեքենան է, ոստիկանությունը, ուժային մարմինները, այլ ժողովուրդը:

- Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը վերջերս իր մարզային այցելությունների ընթացքում հայտարարել է, որ աշնանն իրավիճակի փոփոխություն է սպասվում: Ի՞նչ փոփոխության մասին է խոսքը` քաղաքակա՞ն փոփոխության:

- Եթե Տեր-Պետրոսյանը նման բան է ասել, ուրեմն նա շատ լուրջ հիմքեր ունի; Իսկ իմ անձնական կարծիքն այն է, որ մենք ցանկացած պահի պետք է պատրաստ լինենք քաղաքական փոփոխությունների:

Հարցազրույցը վարեց ՎԻԿՏՈՐՅԱ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆԸ