Բացել լրահոսը Փակել լրահոսը
A A

«Չի կարելի խուճապ առաջացնել» (տեսանյութ)

Հարցազրույց

«Ա1+»-ի հարցազրույցը 1998-2002 թվականներին ԼՂՀ արտաքին գործերի նախարար Նաիրա Մելքումյանի հետ:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում Մադրիդյան գաղտնազերծված սկզբունքները: Դրանք համարում եք հայանպա՞ստ են, թե՞ ոչ:


-Նախ պետք է հաշվի առնել, որ մադրիդյան սկզբունքները հրապարակվեցին երեք նախագահների հայտարարության լույսի տակ. այդ հայտարարությունն է ամենակարեւորը: Իսկ սկբունքները որոշ իմաստով ընդհանուր սկզբունքներ են: այստեղ շատ կարեւոր հանգամանք կա, որի վրա կարծես թե ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնում. նախագահների հայտարարության մեջ պահանջ է դրվում թարմացված սկզբունքներ մշակելու: Թե որ ուղղությամբ կգնա այդ, սա է շատ կարեւոր, որովհետեւ երբ մադրիդյան սկզբունքները կային, որպես ընդհանուր սկզբունքներ, առանց նախագահների հայտարարության: Այժմ պահանջ է դրվում իրագործման անցնել, այստեղ շատ կարեւոր է դառնում, թե իսկապես որ ուղղությամբ պետք է շարժվի գործընթացը. հայանպա՞ ստ, թե՞ ադրբեջանանպաստ` հետագա աշխատանքը ցույց կտա: Եթե հաշվի առնենք, որ Լաչինի եւ Քելբաջարի հարցը դուրս է հանվել մնացած տարածքներից, դա դրական ուղղվածություն է: Բայց ինձ համար շատ բացասական է ասենք փախստականների վերադարձի հարցը. եթե փախստականները վերադառնալու են պլեբիսցիտից/ որը ինձ համար անհասկանալի երեւույթ է/, կամ հանրաքվեից հետո, դա ուրիշ խնդիր է, եթե գալու են մինչեւ հանրաքվե, դա բոլորովին այլ խնդիր է, որովհետեւ շատ լավ գիտենք, որ ադրբեջանցիները կներկայացնեն փախստականների մի 300 հազարանոց ցուցակ:


-Մադրիդյան հրապարակված սկզբունքների փաստաթղթում փախստականների վերադարձի մասին կետը նախորդում է կարգավիճակին առնչվող կետին: Այսինքն, թերեւս սկզբում կվերաբնակեցնեն փախստականներին, հետո կորոշվի կարգավիճակի հարցը:


-Գիտեք, այտեղ գրված է, որ կան կետեր, որ միաժամանակ պետք է արվեն. Բրայզան էլ հայտարարեց, որ սկզբունքների մի մասը միաժամանակ իրագործվող սկզբունքներ են, բայց փախստականները մտնո՞ ւմ են այդ միաժամանակ իրագործելի կետերի մեջ, թե ոչ` ես չգիտեմ: Այստեղ շատ կարեւոր մանրուքներ կան, որոնք պետք է պարզվեն հենց բանակցությունների ընթացքում, այստեղ մեր դիվանագիտության վարպետության հարցն է: Հուսով եմ, որ մեր դիվանագետները պատրաստ են: Դիվանագիտությունը դա ոչ միայն բանավոր խոսակցություն է, այլ նաեւ տեքստ կարդալու հմտություն: Ես վերջերս նկատում եմ, որ մեր դիվանագետները ուշադիր չեն կարդում այն տեքստերը, որի տակ ստորագրություն են դնում եւ համաձայնություն տալիս: Ես խորհուրդ կտայի ուշադիր կարդային:


-Տիկին Մելքումյան, դուք փաստաթղթից ելնելով վստա՞ հ եք, որ Քելբաջարի ու Լաչինի տարածքը, ինչպես նկատեցիք, մյուս շրջաններից առանձնացված է, օրինակ ընդդիմությունը այլ կարծիքի է, մտավախություն ունի, որ տարածքների վերադարձի արտահայտության տակ դիտվում է նաեւ այդ երկու տարածքը:


-Ես էլ ունեմ այդ մտավախությունը, բայց կարծում եմ մենք դրան չենք համաձայնի, որովհետեւ Լաչինն ու Քելբաջարը ռազմավարական շրջաններ են եւ Հայաստանի, եւ Ղարաբաղի համար, որովհետեւ եթե երբեւիցե թույլ տանք, որ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի միջեւ ցամաքային կապը խզվի, դա կնշանակի, որ կորցրել ենք Ղարաբաղը: Քելբաջարի շրջանը ավելի բարձր է գտնվում Ղարաբաղի մյուս շրջանների նկատմամբ, եւ պատերազմական իրավիճակում մեծ խուճապ կարող է առաջացնել Ղարաբաղում: Սրանք բոլորը քննարկելու հարցեր են, մենք ունենք տալու բան եւ վերցնելու. սա կոմպրոմիսների խնդիր է: Երբեք չպետք է թույլ տանք, որ թղթե շերեփով նորից հայտնվենք բանակցային սեղանի շուրջ, մինչեւ բոլոր խնդիրները չհստակեցվեն` մենք չենք կարող համաձայնել Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման որեւէ փաստաթղթի հետ:


-Ղարաբաղի բացակայությանը բանակցային գործընթացին ինչպե՞ ս եք վերաբերում, եւ արդյո՞ ք արդեն շատ ուշ չի նրան բանակցային սեղանի շուրջ բերելու համար:


-Ինձ համար անձամբ, իհարկե, մտահոգիչ է Ղարաբաղի բացակայությունը բանակցային սեղանի շուրջ: Բայց ավելի մտահոգիչ է ԼՂ-ի դրական դիրքորոշման բացակայությունը: Այսինքն, Ղարաբաղը պոզիտիվ առաջարկություններով պետք է ներկայանա միջազգային հանրությանը: Նա չի կարող ասել միայն այո, կամ ոչ: Ղարաբաղը անկախ պետություն է եւ պետք է վարի անկախ քաղաքականություն: Եվ այո, կամ ոչ-ով չի կարելի սահմանափակվել:


-Բայց եթե Ղարաբաղը բանակցային սեղանի շուրջ չէ, ի՞ նչ միջոցով պետք է արտահայտի իր դիրքորոշումը:


-Իր առաջարկությունները, իր մոտեցումները թող ներկայացնի միւջազգային հանրությանը տարբեր հարցերի շուրջ:


-Բայց նա չճանաչված պետություն է:


-Այո, բայց ես շատ լավ հիշում եմ, որ մենք մի քանի ամիսը մեկ ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայում ներկայացնում էինք Ղարաբաղի այս կամ այն դիրքորոշումը միջազգային այս կամ այն իրադարձության վերաբերյալ: Անկացնում էինք կոնֆերանսներ, հրավիրում ենք մասնագետների, որոնք ներկայանում էին, հետո իրենց կարծիքն ասում:


-Իսկ հիմա որքա՞ ն ժամանակ արդեն չեն արվում նման քայլեր:


-Դժվարանում եմ ասել, բայց վերջին մի քանի տարին չի արվում: 2-3 տարի է արդեն զգում եմ ինչ-որ դրական դիրքորոշման բացակայություն: Ես խորհուրդ կտայի, որ ավելի հարձակողական դառնա ԼՂՀ արտաքին քաղաքականությունը, որպես նախկին արտգործնախարար, ավելի հարձակողական ոչ թե ագրեսիվ տեսակետից, այլ նախաձեռնողունակության: Պետք է առաջարկի այս կամ այն դրույթի փոխարեն իր մոտեցումը, չի կարելի սահմանափակվել միայն նրանով, ինչ ներկայացնում են Մինսկի խմբի համանախագահները: Ես կուզենայի, որ միջազգային հանրությունը ծանոթ լիներ ԼՂՀ-ի դիրքորոշումներին:


-Իսկ չե՞ ք կարծում, որ Ղարաբաղի դերը սուբյեկտիվորեն նվազեցվել է 1998 թվականից սկսած, եւ հենց այդ պատճառով այսօր Ղարաբաղը չի կարողանում ինքնարտահայտվել:


-Չի կարող նվազեցվել, որովհետեւ կոնֆլիկտի հիմնական սուբյեկտը ԼՂՀ է: Միջնորդներն էլ գիտեն դրա մասին: Եւ երբ ասում են, որ անպայման վերջում Ղարաբաղին կներկայացվի փաստաթուղթը, եւ նրանք իրենց կարծիքը կարտահայտեն, ես մի քիչ հակված եմ չհավատալու միջնորդներին, որովհետեւ դա կնշանակի, որ Հայաստանի վրա ճնշում է գործադրվելու, որ նա ճնշում գործադրի Ղարաբաղի վրա, որ վերջինս ընդունի սկզբունքները: ԼՂՀ անմիջական բացակայությությունը բանակցային գործընթացից շատ բացասական երեւույթ է:


-Կարծում եք մո՞տ է ԼՂՀ խնդրի հանգուցալուծումը:


-Ես կարծում եմ, որ բանակցային գործընթացը երկար պրոցես է: Եվ ես չէի ուզի, որ մենք շտապենք, որովհետեւ շտապելով մենք կարող ենք կորցնել այն պահը, երբ միջազգային հանրությունը ավելի հակված կլինի կոնֆլիկտները լուծել հաշվի առնելով նաեւ փոքր ժողովրուրդների շահերը, ոչ միայն նավթային գործոնն ու Նաբուկոն: Մեզ համար շատ կարեւոր է ժամանակը ճիշտ օգտագործել` մեզ համար նպաստավոր քաղաքական պայմանը գտնելու, պահը բռնելու համար:


-Հիմա դեռ այդ պահը չէ՞:


-Կարծում եմ` ոչ:


-Պատերազմի վտանգ տեսնո՞ւմ եք` հաշվի առնելով ռազմատենչ հայտարարությունները, նաեւ Ղարաբաղում զորքի տեղաշարժի վերաբերյալ տեղեկությունները:


-Կարծում եմ` այսօր չկա պատերազմի վերսկսման վտանգ, որովհետեւ Ադրբեջանը միայն 2010 թվականից է սկսելու օգուտներ ստանալ իր նավթային ծրագրերից: Եթե այսօր սկսվեն ռազմական գործողություններ, նա միանգամից կդառնա ամենամեծ պարտք ունեցող երկիրը: Այսօր քննարկվում են նոր ծրագրեր` Նաբուկո եւ այլն, ու եթե Ադրբեջանի շուրջ սկսեն ռազմական գործողություններ, այդ բոլոր ծրագրերը կսառեցվեն: Նման պատերազմներ կարող են սկսվել անորոշ ժամանակահատվածներում`այնպես, ինչպես տեղի ունեցավ 90 ականներին: Այսօր միջազգային փոխհարաբերությունները բավականին կարգավորված են եւ Ադրբեջանը առանց որեւէ թույլտվության`հյուսիսից, արեւմուտքից, արեւելքից, չի սկսի պատերազմ: Ես չեմ կարծում, որ այսօր Հայաստանը կամ Ղարաբաղը ունեն որեւէ ռազմավարական նպատակ, որ պետք է լուծվի պատերազմի միջոցով. Մենք մեր հարցերը լուծել ենք եւ պետք է կարողանանք արյունով նվաճած հողերում իրագործենք մեր ռազմավարական նպատակները:


-Ադրբեջանը ձգտում է իր փախստականներին բնակեցնել Ղարաբաղում եւ ազատագրված տարածքներում, այնինչ, ՀՀ-ն եւ ԼՂՀ-ն մեկ տասնամյակից ավելի չեն իրականացնում ազատագրված տարածքների վերաբնակեցման քաղաքականություն, փոխարենը նկատվում է ղարաբաղցիների արտագաղթ` սկսած պաշտոնյաներից, որոնք պաշտոնավարման ավարտից հետո չգիտես ինչու հեռանում են Ղարաբաղից եւ հաստատվում Հայաստանում եւ այլ երկրներում: Վտանգ չե՞ք տեսնում:


-Ես չգիտեմ, իսկապե՞ս կա արտահոսք Ղարաբաղից, որովհետեւ ես գիտեմ, որ հակառակը` կար վերադարձ: Եթե հիմա սկսել է արտահոսք, դա իսկապես մտահոգիչ է: Մենք պետք է շատ զգույշ լինենք. երբ շատ ծայրահեղ դրվում է հարցը` վաղը պատերազմ է լինելու, կամ Ղարաբաղի խնդիրը լուծվելու է եւ Ղարաբաղը վերադարձվելու է Ադրբեջանին, դա իսկապես վտանգավոր է. պետք է հաշվի առնել, որ այնտեղ սովորական մարդիկ են ապրում, որոնք ունեն երեխաներ, եւ իհարկե դա խուճապային իրավիճակ կարող է ստեղծել: Շատ զգույշ պետք է լինենք: Երբ պանիկային հասնող արտահայտություններ են արվում, այնտեղ դա ավելի վատ ու վտանգավոր արձագանք է գտնում: Մարդիկ իսկապես ապրում են ռազմաճակատում: Ես կարծում եմ` իսկապես խնդիր է, որ Լաչինն ու Քելբաջարը չեն բնակեցվում: Դա իսկապես ծանր գործ է, մեծ ռեսուրսներ է պահանջում, բայց պետք է կարողանանք օգտագործել մեր բոլոր հնարավորությունները, տարեցտարի ավելացնել այդտեղի բնակչությունը, որովհետեւ օրինակ Իսրայելը, երբ այսօր հարց է բարձրացվում տարածքների վերադարձի վերաբերյալ, հայտարարում է, որ այնտեղ ապրող ժողովուրդ կա. մենք պետք է այդ միջազգային փորձը ուսումնասիրենք եւ օգատգործենք:


-Չենք ուշացե՞լ:


-Եթե երեք նախագահների հայտարարությունը վերջնագիր է, ապա իսկապես կարելի է մտահոգվել: Բայց ուզում եմ հավատալ, որ հայերս անցել ենք այնպիսի փորձություններով, որ կարող ենք հաղթահարել ցանկացած մարտահրավեր եւ ի վերջո, ինչպես ցանկացած մարդ, այնպես էլ ցանկացած ժողովուրդ ինքն է իր ճակատագրի տերը. Ամեն ինչ մեր ձեռքերում է:


-Միշտ նկատվել են Հայաստանի եւ Ղարաբաղի իշխանությունների դիրքորոշումներում հակասություններ: Ինչո՞ վ է սա պայմանավորված:


-Գիտեք, եւ պետք է նկատվի, որովհետեւ Ղարաբաղը պետք է վարի ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն: Եթե հակասություն չկա, ուրեմն չկա ինքնուրույն քաղաքականություն: Ես կարծում եմ, միշտ պետք է լինեն հակասություններ, հակառակ դեպքում Ղարաբաղի ինքնուրույն դիրքորոշում չի լինի, եթե երկու երկրների դիրքորոշումները նույնն են, ուրեմն պետք է լինի մեկ հայկական դիրքորոշում:


-Իսկ Հայաստանը պետք է ճանաչի՞ Ղարաբաղի անկախությունը:


-Եթե այսպես շարունակվի, կարծում եմ`այո, պետք է ճանաչի, եւ դա կլինի մեր վերջին հնարավորությունը, վերջին միջոցը:

Հարցազրույցը վարեց Դիանա Մարկոսյանը